Posts tagged: #kanceri #gjirit

Vetë ekzaminimi i gjirit është një proçedurë shumë e rëndësishme që ndihmon në zbulimin dhe diagnostikimin e hershëm të kancerit të gjirit.  Sipas të dhënave të marra nga Breastcancer.org, vetë kontrolli i kombinuar me metoda të tjera screening rrit shancet e zbulimit të hershëm.

Vetë-ekzaminimi është një proçedurë e lehtë, pa kosto që mund ta bëni në mënyrë të vazhdueshme, në çdo moshë.

Si të kryeni vetë-ekzaminimin ne pesë hapa:

Hapi i parë: Filloni duke parë veten tuaj në pasqyrë  me shpatullat drejt dhe krahët e vendosura në mes.

Duhet të shikoni:

• nëse gjinjtë janë në formën, ngjyrën dhe madhësinë e zakonshme
• nëse shihni ndonjë ënjtje jo të zakonshme

Duhet të kontaktoni me doktorin tuaj nëse:

• shikoni një rrudhosje apo mbledhje të lëkurës në një vend të caktuar
• njëra nga thithkat ka ndryshuar pozicion ose është futur brenda në vend që të jetë e dalë jashtë si në normalitet
• skuqje, kruarje, acarim apo enjtje e njërit prej gjinjve

Hapi i dytë: Ngrijini krahët lart dhe shihni për të njëjtat ndryshime

Hapi i tretë: Ndërkohë që jeni përballë pasqyrës, shikoni nëse ka rrjedhje fluidesh nga njëra apo të dyja thithkat- mund të jetë e ujshme, qumësht, me ngjyrë të verdhë apo gjak.

Hapi i katërt: Duhet të prekni gjinjtë ndërkohë që qëndroni shtrirë, duke përdorur dorën e djathtë për të ndjerë gjirin e majtë dhe anasjelltas.  Përdorni një prekje të qëndrueshme me majat e gishtërinjve duke i mbajtur gishtërinjtë e shtrirë dhe pranë njëri-tjetrit.  Aplikoni lëvizje rrethore dhe përfshini në këtë lëvizje të gjithë gjirin nga lart poshtë dhe nga njëra anë në tjetrën- nga klavikula deri në fillim të abdomenit dhe nga aksila (sqetulla) deri në mesin e kraharorit.

Ndiqni një lëvizje gjatë së cilës të prekni të gjithë gjirin. Mund të filloni nga thithka dhe gradualisht të bëni lëvizje rrethore më të mëdha derisa të arrini në kufirin e jashtëm të gjirit.

Hapi i pestë: Së fundmi, prekini gjinjtë tuaj ndërkohë që jeni në këmbë apo ulur, me dorën nga ana e gjirit që po prekni të ngritur lart.

Si të reagojmë nëse prekni një gungë/kokërr?

Është mjaft e rëndësishme të mos panikosni. Shumë gra prekin gunga në gjinjtë e tyre dhe shumë gunga janë beninje (jo-kanceroze).  Ka disa shkaqe për krijimin e këtyre kokrrave jo kanceroze ndër të cilat mund të përmendim- ndryshime hormonale, patologji beninje të gjirit, ndonjë traumë e shkaktuar.

Sigurohuni që të kontaktoni doktorin tuaj dhe lini një konsultë dhe informohuni paraprakisht për proçedurat që mund të kryhen në këtë konsultë.  Për vlerësimin e kësaj kokrre në gjirin tuaj, doktori juaj do ju kërkojë historikun e sëmundjeve që keni kaluar, do të kryejë një ekzaminim fizik të gjinjve dhe probabilisht do të kërkojë disa ekzaminime imazherike.  Nëse jeni një vajzë/grua poshtë moshës 30 vjeçare/shtatëzënë apo gjidhënëse do ju kërkohet të bëni një ekografi.  Nëse kërkohen testime të tjera, doktori juaj mund të rekomandojë një MRI- rezonancë magnetike dhe/ose një biopsi.  Ai/ajo gjithastu mund t’ju drejtojnë tek një specialist i gjirit për vlerësim të mëtejshëm.

Sigurohuni që të merrni përgjigje dhe shpjegime  të zgjeruara lidhur me këtë kokërr/ndryshime që ju keni vënë re.  Nëse nuk ndiheni të bindura nga përgjigjja/këshilla që kjo doktor po ju jep, mos hezitoni të kërkoni një mendim të dytë.

Si ta shndërrojmë vetë-kontrollin pjesë të strategjisë së detektimit të hershëm për kancerin e gjirit?

Shndërrojeni këtë vetë-kontroll në rutinë- sa më shpesh dhe sa më gjatë ta kryeni si proçedurë aq më tepër do i njihni gjinjtë tuaj dhe aq më të lehtë do ta keni për të dalluar ndryshimet. Është e rekomandueshme kryerja e këtij kontrolli një herë në muaj.  Mundohuni ta kryeni këtë kontroll disa ditë pas përfundimit të menstruacionit, pasi ajo është periudha e ciklit menstrual gjatë së cilës gjinjtë tuaj janë më pak të ënjtur dhe të ndjeshëm.

Dr.Ardi Prushi

Përgatiti: Dr.Frisiana Mirashi

Asnjë ushqim apo dietë nuk mund të parandalojë nga zhvillimi i kancerit të gjirit. Por disa ushqime mund ta bëjnë trupin tuaj më të shëndetshëm, të forcojnë sistemin tuaj imunitar dhe të mbajnë rrezikun tuaj për zhvillim të kancerit të gjirit sa më të ulët të jetë e mundur. Edhe pse asnjë ushqim ose dietë nuk mund të shërojë kancerin, disa prej tyre mund të ndihmojnë në kontrollin e efekteve anësore të trajtimit ose të ndihmojnë trupin tuaj të shërohet pas trajtimit. Disa zgjedhje ushqimore mund të ndihmojnë që trajtimi i kancerit të funksionojë në mënyrë më efektive ose mund t’ju ndihmojnë të ruani shëndetin. Të tjerë ushqime mund të jenë të rrezikshëm dhe mund të ndërhyjnë në trajtimin dhe shërimin.

Një peshë e shëndetshme zvogëlon riskun e kancerit të gjirit dhe ripërsëritjen e tij.
Ruajtja e një peshe të shëndetshme mund të ndihmojë në zvogëlimin e rrezikut të ripërsëritjes së kancerit të gjirit. Studimet kanë treguar se gratë që fituan peshë pas diagnozës së kancerit të gjirit kishin një rrezik në rritje të përsëritjes.

Studimet mbi mbajtjen e një peshe të shëndetshme dhe uljen e rrezikut të kancerit të gjirit si diagnozë fillestare sugjerojnë që gratë mbipeshë kanë një rrezik në rritje të kancerit të gjirit pas menopauzës në krahasim me gratë me një peshë të shëndetshme.

Një plan ushqimor i shëndetshëm duhet të shoqërohet me disa aktivitete fizike. Synoni për 3 deri në 4 orë ecje në javë për të filluar. Nëse jeni duke marrë trajtim, mund t’ju duhet të filloni ngadalë dhe të rrisni orët e ecjes më ngadalë.

Dieta me pak yndyrë mund të zvogëlojë rrezikun e përsëritjes dhe shfaqjes së kancerit të gjirit për herë të parë.
Mbajtja e një diete me yndyrë të reduktuar mund të ndihmojë në zvogëlimin e rrezikut të rishfaqjes së kancerit të gjirit. Një studim, në të cilin gratë morën vetëm rreth 25% të kalorive të tyre ditore nga yndyra, gjeti një rrezik më të ulët të rishfaqjes, kryesisht në gratë që ishin diagnostikuar me kancer të gjirit negativ ndaj receptorëve të estrogjenit. Do të duhet më shumë se një studim për të ditur se cili grup specifik ka më shumë gjasa të marrë përfitimin më të madh nga ndryshimet specifike të dietës. Por, pavarësisht se çfarë lloj kanceri keni pasur, mund të keni përfitime të konsiderueshme nga ulja e sasisë së yndyrës në dietën tuaj, përfitime jo vetëm të lidhura me kancerin. Për më tepër, zgjedhje të tjera të shëndetshme kanë më shumë gjasa të vijnë me një dietë me yndyrë të ulët, të tilla si ngrënia e më shumë frutave dhe perimeve dhe humbja e peshës. Të gjitha këto ndryshime së bashku mund të ndihmojnë në uljen e rrezikut të rishfaqjes së kancerit.

Gjyqi i madh i Iniciativës për Shëndetin e Grave krahasoi rrezikun e kancerit të gjirit të grave në menopauzë që hanin një dietë me yndyrë të reduktuar me ato që vazhduan të hanin dietën e tyre të përditshme. Studiuesit nuk gjetën ndonjë ndryshim domethënës në rrezikun e kancerit të gjirit midis dy grupeve. Por studimi sugjeroi që një dietë me yndyrë të reduktuar mund të zvogëlojë rrezikun e kancerit të gjirittë diagnostikuar për herë të parë për gratë, dietat e të cilave kanë shumë yndyrë në fillim. Nevojiten më shumë kërkime për të përcaktuar nëse kjo marrëdhënie bëhet më e fortë me kalimin e kohës. Zvogëlimi i yndyrës dhe shtimi i frutave, perimeve dhe drithërave në dietën tuaj do të sigurojë që trupi juaj po merr mjaftueshëm lëndë ushqyese dhe do të kontribuojë në shëndetin tuaj të përgjithshëm. Gjithashtu, një dietë me yndyrë të reduktuar ndoshta do t’ju ndihmojë të humbni peshë, nëse po përpiqeni ta bëni këtë.

Asnjë ushqim ose suplement nuk është e lidhur specifikisht me kancerin e gjirit.
Nuk ka dëshmi të forta se ndonjë ushqim ose shtojcë specifike do të ulë rrezikun e prekjes nga kanceri i gjirit ose do të zvogëlojë rrezikun e rishfaqjes.

Kërkimet kanë treguar se marrja e përbërësve të duhur ushqimorë që ju nevojiten nga një sërë ushqimesh, veçanërisht frutat, perimet dhe drithërat, mund t’ju bëjë të ndiheni më mirë dhe t’i jepni trupit tuaj energjinë që i nevojitet. Ju mund të merrni shumë nga lëndët ushqyese që ju nevojiten nga ushqimi që hani. Nëse jeni duke marrë parasysh marrjen e supkementeve, është një ide e mirë që një dietolog i regjistruar të vlerësojë dietën tuaj paraprakisht, kjo sepse ju mund të mos keni nevojë për asnjë suplement, ose mund të keni nevojë për lëndë ushqyese specifike si folati ose vitamina A. Kjo është arsyeja pse gratë si me ose pa kancer të gjirit paraprakisht marrin një suplement të shumëfishtë të vitaminave dhe mineraleve. Shumë gra gjithashtu kanë nevojë për shtesa kalciumi për të përmbushur kërkesat e tyre ditore për kalcium.

Kërkimet mbi dietën dhe kancerin e gjirit vazhdojnë.
Studimet po kërkojnë për lidhjen midis dietës dhe rrezikut të kancerit të gjirit dhe rrezikut të përsëritjes. Gjyqi i Iniciativës për Shëndetin e Grave sugjeroi që një dietë shumë e reduktuar në yndyrë mund të zvogëlojë rrezikun e kancerit të gjirit. Nevojiten më shumë kërkime në këtë fushë të rëndësishme për gratë që janë të interesuara të ushqehen mirë për të zvogëluar rrezikun e tyre për të marrë ndonjëherë kancer të gjirit.

Ndërkohë, ja çfarë sugjerojnë dietologët:

● Mbani peshën e trupit tuaj në një rang të shëndetshme për gjatësinë dhe trupit tuaj. Indeksi i masës trupore, edhe pse nuk është një matje perfekte, mund t’ju ndihmojë të vlerësoni peshën tuaj të shëndetshme.
● Hani shumë perime dhe fruta (më shumë se 5 gota në ditë).
● Mundohuni të kufizoni marrjen e yndyrave të ngopura në më pak se 10% të kalorive tuaja totale në ditë, dhe kufizoni marrjen tuaj të yndyrës në rreth 30 gram në ditë.
● Hani ushqime të pasura me acide yndyrore omega-3.
● Shmangni mishin e përpunuar dhe ushqimet e djegura ose të tymosura.
Do të zbuloni se ushqimet e përpunuara në përgjithësi nuk përshtaten në këtë lloj diete aq sa ushqimet e freskëta.

Për të zhvilluar një dietë të shëndetshme që plotëson nevojat tuaja, kërkoni këshilla nga një dietolog i regjistruar. Ai ose ajo do të vlerësojë plotësisht historinë tuaj mjekësore, dietën dhe peshën. Pastaj dietologu i regjistruar do të punojë me ju në një plan të individualizuar për të përmbushur të gjitha qëllimet tuaja:

● Të mbani rrezikun tuaj nga kanceri i gjirit sa më i ulët
● Të siguroheni se po ushqeheni mirë
● te jeni sa më të shendetshëm

Të gjitha gratë janë të rrezikuara nga kanceri i gjirit, e ndërsa plakeni, rreziku juaj rritet. Studiuesit vlerësojnë se 1 në 8 gra do të diagnostikohen me kancer invaziv të gjirit në një kohë të caktuar gjatë  jetës së tyre. Kjo do të thotë që një grua ka rreth 12-13% rrezik për të zhvilluar kancer të gjirit. Kjo mund të tingëllojë e frikshme, por ju mund ta shikoni atë dhe  në një mënyrë tjetër: një rrezik prej 12-13% do të thotë se ka një shans 87-88% që ju NUK do të zhvilloni kancer të gjirit.

Rreth 1 në 8 gra amerikane (rreth 13%) do të zhvillojnë kancer invaziv të gjirit gjatë jetës së saj.

Në vitin 2021, rreth 281,550 raste të reja të kancerit invaziv të gjirit pritet të diagnostikohen te gratë në SHBA, së bashku me 49,290 raste të reja të kancerit jo-invaziv (in situ) të gjirit.

Rreth 2,650 raste të reja të kancerit invaziv të gjirit pritet të diagnostikohen te meshkujt në vitin 2021.

Rreth 43,600 gra në SHBA pritet të vdesin në vitin 2021 nga kanceri i gjirit. Shkalla e vdekjeve ka qenë e qëndrueshme te gratë nën 50 vjeç që nga viti 2007, por ka vazhduar të bjerë te gratë mbi 50. Shkalla e përgjithshme e vdekjeve nga kanceri i gjirit u ul me 1% në vit nga 2013 në 2018. Këto ulje mendohet të jenë rezultat i trajtimit përparimet dhe zbulimin e hershëm.

Që nga janari 2021, ka më shumë se 3.8 milion gra me një histori të kancerit të gjirit në SHBA. Kjo përfshin gratë që aktualisht trajtohen dhe gratë që kanë përfunduar trajtimin.

Kanceri i gjirit është kanceri më i zakonshëm i diagnostikuar në mesin e grave amerikane. Në vitin 2021, vlerësohet se rreth 30% e kancereve të sapo diagnostikuara tek gratë do të jenë kancere të gjirit.

Kanceri i gjirit u bë kanceri më i zakonshëm globalisht që nga viti 2021, duke përbërë 12% të të gjitha rasteve të reja vjetore të kancerit në të gjithë botën, sipas Organizatës Botërore të Shëndetit.

Etiologjia:

Kanceri i gjirit ndodh kur disa qeliza të gjirit fillojnë të rriten në mënyrë jonormale. Këto qeliza ndahen më shpejt se qelizat e shëndetshme dhe vazhdojnë të grumbullohen, duke formuar një  masë. Qelizat mund të përhapen (metastazohen)  në nyjet tuaja limfatike rrethuese  ose në pjesë të tjera të trupit tuaj.

Kanceri i gjirit më së shpeshti fillon me qelizat në kanalet prodhuese të qumështit (karcinoma ductale invazive). Kanceri i gjirit gjithashtu mund të fillojë në indin glandular ( gjendror) të quajtur lobula (karcinoma lobulare invazive) ose në qeliza e inde të tjera brenda gjirit.

Studiuesit kanë identifikuar faktorët hormonalë, ambiental dhe stilin e jetës të cilët  rrisin rrezikun për të zhvilluar kancer të gjirit. Megjithatë nuk është e qartë pse disa njerëz që nuk kanë faktorë rreziku zhvillojnë kancer, e disa të  tjerë me faktorë rreziku nuk e bëjnë kurrë.

Kanceri i trashëguar i gjirit

Mjekët vlerësojnë se rreth 5 deri në 10 përqind e kancereve të gjirit lidhen me mutacionet e gjeneve të kaluara ndër breza në një familje.

Janë identifikuar një numër gjenesh të trashëguara të mutuara që mund të rrisin gjasat për kancer të gjirit. Më të njohurit janë gjeni i kancerit të gjirit 1 (BRCA1) dhe gjeni i kancerit të gjirit 2 (BRCA2), që të dy rrisin ndjeshëm rrezikun e kancerit të gjirit dhe vezoreve.

Nëse keni një histori të fortë familjare të kancerit të gjirit ose kancereve të tjera, mjeku juaj mund të rekomandojë kryerjen e një testi gjaku për të ndihmuar në identifikimin e mutacioneve specifike në BRCA ose gjene të tjera që po kalojnë nëpër familjen tuaj.

Merrni parasysh të pyesni mjekun tuaj për një referim tek një mjek gjenetist, i cili mund të rishikojë historinë tuaj shëndetësore familjare dhe gjithashtu mund të diskutojë përfitimet, rreziqet dhe kufizimet e testimit gjenetik për t’ju ndihmuar me vendimmarrjen e përbashkët.

Cilët janë faktorët e riskut?

Të qënit femër- Gratë kanë shumë më shumë gjasa se meshkujt të zhvillojnë kancer të gjirit.

Rritja e moshës- Rreziku i kancerit të gjirit rritet me kalimin e moshës.

Një histori personale patologjish të gjirit- Nëse keni pasur një biopsi të gjirit që ka gjetur karcinomë lobulare in situ (LCIS) ose hiperplazi atipike të gjirit, ju keni një rrezik në rritje të kancerit të gjirit.

Një histori personale e kancerit të gjirit- Nëse keni pasur kancer të gjirit në njërin gji, keni një rrezik në rritje të zhvillimit të kancerit në gjirin tjetër.

Një histori familjare e kancerit të gjirit – Nëse nëna, motra ose vajza juaj është diagnostikuar me kancer të gjirit, veçanërisht në moshë të re, rreziku juaj për kancer të gjirit është rritur. Megjithatë, shumica e njerëzve të diagnostikuar me kancer të gjirit nuk kanë histori familjare të sëmundjes.

Gjenet e trashëguara që rrisin rrezikun e kancerit – Disa mutacione të gjeneve që rrisin rrezikun e kancerit të gjirit mund të kalojnë nga prindërit tek fëmijët. Mutacionet më të njohura të gjeneve quhen BRCA1 dhe BRCA2. Këto gjene mund të rrisin shumë rrezikun tuaj për kancer të gjirit dhe kancere të tjera

Ekspozimi ndaj rrezatimit – Nëse keni marrë trajtime rrezatimi në gjoksin tuaj si fëmijë ose i ri, rreziku juaj për kancer të gjirit është rritur.

Obeziteti – Të qenit obez rrit rrezikun e kancerit të gjirit.

Fillimi i menstruacioneve në një moshë më të re  – Fillimi i periodave para moshës 12 vjeç rrit rrezikun e kancerit të gjirit.

Fillimi i menopauzës në moshë më të madhe – Nëse keni filluar menopauzën në një moshë më të madhe, ka më shumë të ngjarë të zhvilloni kancer të gjirit.

Të kesh fëmijën e parë në moshë të madhe – Gratë që lindin fëmijën e tyre të parë pas moshës 30 vjeç mund të kenë një rrezik në rritje të kancerit të gjirit.

Duke mos qenë kurrë shtatzënë – Gratë që nuk kanë qenë kurrë shtatzënë kanë një rrezik më të madh të kancerit të gjirit sesa gratë që kanë pasur një ose më shumë shtatzëni.

Terapia hormonale në postmenopauzë- Gratë që marrin ilaçe të terapisë hormonale që kombinojnë estrogjenin dhe progesteronin për të trajtuar shenjat dhe simptomat e menopauzës kanë një rrezik në rritje të kancerit të gjirit. Rreziku i kancerit të gjirit zvogëlohet kur gratë ndalojnë marrjen e këtyre ilaçeve.

Pirja e alkoolit.

Faqja e internetit e Institutit Kombëtar të Kancerit (NCI) ka një mjet interaktiv të vlerësimit të rrezikut të kancerit të gjirit që mund t’ju ndihmojë ju dhe mjekun tuaj të kuptoni rrezikun tuaj individual të kancerit invaziv të gjirit. http://www.cancer.gov/bcrisktool/

NENSI XHAXHO

Trajtimi për kancerin e gjirit mund të arrijë të çrrënjosë kancerin ose jo. Edhe në rastin kur terapia ka qenë e suksesshme dhe është ndërprerë, rekomandohet që pacientja t’i nënshtrohet disa kontrollove rutinë në vazhdimësi. Plani i ndjekjes varet nga disa faktorë ku përmendim llojin e kancerit të gjirit, sa i avancuar ka qenë kur është diagnostikuar dhe nga lloji i terapisë së ndjekur.

Kontrollet më të zakonta janë si më poshtë:

1. Vizitat te mjeku. Si fillim mund të jenë të nevojshme një here në disa muaj, por sa më shumë kohë kalon nga çrrënjosja e kancerit, aq më të rralla bëhen vizitat. Në këto vizita mjeku vlerëson gjendjen e përgjithshme dhe simptomat e ndryshme nëse janë të pranishme.
2. Në rastet kur pacientja ka bërë kirurgji, por gjinjtë nuk janë hequr, bëhet mamografi 6-12 muaj pas kirurgjisë dhe radioterapisë. Më pas të paktën një herë në vit. Në rastin kur pacientja ka hequr gjirin e sëmurë, por ka akoma tjetrin, atëherë ajo duhet të bëjë mamografi rutinë në gjirin e mbetur.
3. Ekzaminime pelvike. Nëse pacientja ka marrë tamoxifen ose toremifene dhe ka mitër, duhet të bëjë kontrolle pelvike çdo vit, sepse ka një risk të rritur për të zhvilluar kancer mitre. Risku është më i lartë në gratë në menopauzë. Nëse vihet re hemorragji vaginale e pazakontë, duhet kontaktuar menjëherë me mjekun, sepse kjo mund të jetë shenja e parë e kancerit të mitrës.
4. Matja e densitetit kockor. Nëse pacientja trajtohet me frenuesit e aromatazës (anastrozole, letrozole, exemestane) për një kancer gjiri në stad të hershëm ose nëse pacientja kalon në menopauzë për shkak të këtij trajtimi, rekomandohet monitorimi i shëndetit kockor dhe matja e densitetit kockor. Kjo për arsye të riskut të zhvillimit të osteoporozës.
5. Teste të tjera. Teste si analiza gjaku apo ekzaminime të ndryshme imazherike mund të jenë të nevojshme kur pacientja shfaq shenja dhe simptoma treguese se kanceri mund të jetë rikthyer. Në të tilla raste mund të bëhen radiografi, skaner (CT), resonance magnetike (MRI), biopsi etj. Gjithashtu mund të duhet të maten në gjak markues specifikë tumoralë.

Nëse kanceri rikthehet, trajtimi në vazhdim varet nga vendi ku kaceri është shfaqur, trajtimet e mëparshme, gjendja shëndetësore aktuale dhe preferenca personale. Është me rëndësi të dihet se gratë me kancer gjiri janë të predispozuara të zhvillojnë lloje të tjera kanceri.

Dr. Ardi Prushi

Përgatiti: Eleni Koça